به دنبال سؤالات گذشته به سؤال ديگرى مى رسيم وآن اينکه يک شخص - هر قدر با عظمت باشد - آيا مى تواند يک تنه اين نقش بزرگ را ايفا کند؟ وآيا اين شخصيت جز همان انسانى است که عوامل وشرايط خارجى او را پرداخته تا پيش درآمدى براى محقق ساختن حرکت طبق همان شرايط باشد؟
منشأ وخواستگاه اين پرسش مربوط به ديدگاه خاصى است که تاريخ را اين چنين تفسير مى کند که: انسان در حرکت تاريخ عامل ثانوى وفرعى است؛(31) وعامل اصلى، نيروهاى مادى وخارجى هستند که انسان را احاطه کرده اند! در نتيجه يک فرد در بهترين حالات مفسر جهت گيرى آن عامل اصلى است وچيزى جز اين نيست.
در حالى که ما در ديگر کتابهاى خود بخوبى روشن ساخته ايم(32) که اساس تاريخ بر دو محور قرار دارد يکى انسان وديگرى عوامل مادى که انسان را احاطه کرده است؛ همانطور که عوامل مادى وابزار توليد وطبيعت در انسان اثر مى گذارد، انسان نيز در اطراف خود ودر ديگر عوامل خارجى اثر مى گذارد وهيچ توجيهى وجود ندارد که بگوييم حرکت از ماده شروع وبه انسان ختم مى گردد؛ مگر عکس آن را هم بپذيريم که ممکن است حرکت از انسان شروع وبه ماده ختم گردد؛ زيرا انسان وماده در طول زمان در يکديگر اثر مى گذارند.
با اين حساب يک فرد مى تواند در جريان تاريخ از يک طوطى برتر باشد؛ بويژه شخصى که واسطه ميان زمين وآسمان است(33) وخود همانند يک نيرو براى حرکت تاريخ عمل مى کند واين چيزى است که در تاريخ پيامبران به اثبات رسيده است بويژه در تاريخ پيامبر خاتم، صلى اللّه عليه وآله.
پيامبر اسلام حضرت محمد، صلى اللّه عليه وآله، به خاطر تحقق رسالت آسمانى اش خود زمام حرکت تاريخ را در دست گرفت ويک خط طولانى فرهنگى وتربيتى ايجاد کرد که هرگز عوامل مادى وخارجى نمى توانستند از عهده آن برآيند؛ - چنانکه اين موضوع را در مقدمه دوم کتاب الفتاوى الواضحه توضيح داده ايم(34) - وهر چه به وسيله پيامبر اکرم، صلى اللّه عليه وآله، امکان وقوع داشته باشد وسيله امام منتظر، عليه السلام، نيز ممکن است؛ امامى که از اهل بيت است ورسول گرامى اسلام، صلى اللّه عليه وآله، از نقش بزرگ او سخن گفته وبه وجود او بشارت داده است.(35)
پاورقی:
(31) اشاره است به نظريه مارى تاريخ يعنى تفسيرى که مارکسيسم از تاريخ دارد. در کتاب اقتصادنا، ج 1، ص 19 تحليل علمى وبحث فلسفى عميقى در اين زمينه به قلم استاد شهيد صدر، رحمة اللّه عليه، شده است.
(32) اشاره است به کتاب فلسفتنا ومقدمه کتاب اقتصادنا مى باشد.
(33) ر.ک: کتاب قهرمان (قهرمان به صورت يک پيامبر) نوشته توماس کارلايل، ترجمه دکتر السباعى، سلسه الالف کتاب، مصر.
(34) ر.ک: الفتاوى الواضحة؛ مقدمه دوم، ص 63. که اين مسأله را بخوبى توضيح وتفصيل داده است.
(35) الناصف، منصورعلى، همان، ج 5، ص 343، از ابو سعيد از پيامبر، صلى اللّه عليه وآله: المهدى منى الجبهة أقنى الانف يملأ الأرض قسطا وعدلا کما ملئت ظلما وجورا؛ مهدى از من است. پيشانى فراخ وبلند بينى؛ زمين را از عدل وداد پر مى کند پس از آنکه انباشته از ظلم وستم شده باشد.
